Vloethemveld, Zedelgem – Jabbeke

In 2018 werden Bressers architecten, buro voor vrije ruimte landschapsarchitecten, Bailleul ontwerpbureau en erfgoedstudio (samen ‘team Vloethemveld’ genaamd) aangesteld voor het opmaken van een beheer- en onthaalplan. Dit gebeurde in opdracht van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), het Agentschap Natuur en Bos (ANB) en de gemeentes Zedelgem en Jabbeke. Met dit beheer- en onthaalplan werd onderzocht welke ingrepen noodzakelijk en haalbaar zijn om de aanwezige erfgoed- en natuurwaarden de ontsluiten en te consolideren.

Op de grens van de gemeentes Zedelgem en Jabbeke bevindt zich het Vloethemveld, nu natuurgebied, maar ooit veel meer dan dat. Door de zanderige en natte bodem werd het gebied reeds in de middeleeuwen door een dijk in twee gesplitst. Ten noorden van de dijk ontstond een landbouwgebied, ten zuiden hiervan werd de moerassige bodem pas in de 19de eeuw ontgonnen voor vooral naaldhoutaanplantingen. Tijdens de eerste wereldoorlog werd het gebied gebruikt als ‘Operationsgebied’ van de Duitse bezetter. Van hieruit werden de loopgraven bevoorraad met munitie, de naaldbossen werden massaal gekapt. Na de eerste wereldoorlog besloot de Belgische overheid de bestaande infrastructuur verder uit te bouwen. Er werden treinsporen aangelegd die verschillende munitiedepots, omringd door zogenaamde merlons verbonden met heel België. Na de tweede wereldoorlog werd hier onder Britse controle een ‘Prisoners of War’-kamp opgericht met Duitse, maar vooral Baltische krijgsgevangenen. Deze werden ondergebracht in de vele barakken en hebben hierop en rond verschillende kunstwerken achtergelaten als herinnering aan hun thuisland.

Het is moeilijk te achterhalen hoeveel krijgsgevangenen er tussen 1944 en 1946 in het Vloethemveld hebben gezeten. De schattingen variëren van 45 000 tot 120 000 krijgsgevangenen. Na het verdwijnen van de krijgsgevangenen werd het Vloethemveld terug in gebruik genomen als munitiedepot van het Belgisch leger tot in 1995, het jaar waarin het gehele gebied ook beschermd wordt als landschap. Doordat het gebied lange tijd weinig toegankelijk is geweest, is de natuurwaarde groot. Waardevolle moerasvegetatie wordt afgewisseld met heiderelicten en interessante nat-droog gradiënten op de merlons. De diverse bouwkundige en kunsthistorische relicten hebben elk hun verhaal en betekenis in de boeidende en bewogen geschiedenis van dit gebied.

Beheersplan

In eerste instantie werd gewerkt aan een beheersplan waarin onderzocht werd waar en op welke manier de verschillende historische periodes aan de oppervlakte kwamen en als het ware nog ‘leesbaar’ zijn in het landschap. Het gehele gebied werd thematisch geïnventariseerd en de geïnventariseerde elementen werden gekoppeld aan hun historische fasering. Per geïnventariseerd element werd bepaald of deze erfgoedwaarde bezaten en zo dit het geval was, werden doelstellingen en maatregelen uitgeschreven om de instandhouding op korte en lange termijn te verzekeren. Hiernaast werden eveneens algemene doelstellingen uitgeschreven om de krijtlijnen te bepalen van de evolutie die het landschap als geheel kan ondergaan in de toekomst.

Onthaalplan

Door de draagkracht van het gebied en verschillende deelgebieden te bepalen kon er aan de slag gegaan worden met de opmaak van het onthaalplan. Door eerst structuurmatig het landschap te analyseren werd duidelijk welke points of interest hier reeds aanwezig waren, welke rol deze konden spelen in het landschap en waar er zich ‘hiaten’ bevonden waar ruimte was voor toevoegingen. Vervolgens werd nagedacht hoe deze points of interest bereikbaar konden worden gemaakt en met welke frequentie deze toegankelijk zouden zijn. Binnen het beschermd landschap werden verschillende zones afgebakend: het stiltegebied, Kamp Vloethemveld, boszone Vloethemveld en het landbouwgebied. Deze verschillende gebieden worden opgeladen met functies op maat waarop de (recreatieve) trajecten afgestemd worden: een uitkijkpunt aan het stiltegebied, een expositiepaviljoen in het kamp Vloethemveld, … Doorheen het gebied werden wandel-, fiets-, ruiter- en mountainbikeroutes uitgestippeld en er werd bepaald hoe verschillende woningen of percelen door eigenaars en beheerders bereikbaar blijven.

En de toekomst… 

Het beheer- en onthaalplan, opgemaakt door team Vloethemveld, heeft de gehele openstelling en evolutie van het gebied in de startblokken geplaatst. Het Agentschap Natuur en Bos en de gemeentes Zedelgem en Jabbeke zijn sindsdien aan de slag gegaan met het verder uitwerken van de maatregelen die hierin beschreven staan. Het onthaalgebouw wordt gerenoveerd, een nieuwe vogelkijkhut werd ingehuldigd en enkele kunstwerken werden gerenoveerd en aan het onthaalplein onder een afdak geplaatst. Dit zijn echter nog maar de eerste werken in een hele rij die het waardevolle natuurgebied met zijn unieke geschiedenis ontsluiten voor het grote publiek.