Sint-Niklaaskerk Westkapelle

Naar aanleiding van de verwoestende brand op 26 maart 2013, die de kerk van Westkapelle als ruïne achterliet, wordt vanuit het gemeentebestuur van Knokke-Heist gezocht naar een manier om Westkapelle en haar Sint-Niklaaskerk opnieuw met elkaar te verenigen. De brand heeft de dorpskern immers geraakt in zijn karakter en in zijn historische, artistieke, esthetische en sociaal-spirituele betekenis.

Algemeen kader

De rol van de Sint-Niklaaskerk in de geschiedenis van Westkapelle, de sociaal-culturele betekenis voor de inwoners en de bepaling van de kerk in de directe omgeving van Westkapelle zijn allen bepalend voor het ontwerp. Verschillende benaderingswijzen worden onderzocht voor de totstandkoming van een onderbouwd ontwerp. Naast de bouwhistorische context speelt ook de socio-culturele context mee in ons ontwerp, nl. de rol die de kerk speelt bij de inwoners van Westkapelle en de omliggende dorpen. Vele inwoners hebben een nauwe band met de kerk doordat er belangrijke en emotioneel geladen gebeurtenissen in hun leven hebben plaats gevonden. Gedurende de jaren na de brand is duidelijk geworden dat het verdwijnen van de kerk wel degelijk een leegte heeft achtergelaten in het hart van de dorpskern.

Het ontwerp voorziet in een nieuwe bestemming van het kerkgebouw enerzijds als een intiem sacrale ruimte om de kerk deels terug te geven aan de gelovigen. Anderzijds zal het ook een trefpunt worden voor sociaal-culturele activiteiten en evenementen die de gemeenschap kunnen versterken. Op die manier neemt de kerk zijn functie weer op als zwaartepunt in het centrum van Westkapelle.

Op architecturaal vlak werd er gestreefd naar een geïntegreerd ontwerp waarbij het intiem sacraal gedeelte en polyvalent cultuurhuis in de tweeledige kerk samen worden ontworpen met de publieke ruimte rondom de kerk. Intern was het een uitdaging om de gevraagde functionele invulling te integreren in het uitgebrande monument zonder afbraak te doen aan de ruimtelijkheid van het kerkgebouw. Bovendien moest de kerk onderdak brengen aan 2 totaal verschillende functies, zijnde een religieuze en een culturele. In beide gevallen zal de kerk wel functioneren als verbindend element voor de gemeenschap. De kerk moet beide functies kunnen behuizen zonder dat de gebruikers van de respectievelijke functies zowel visueel als auditief gehinderd worden door elkaar. Vanuit de kerkfabriek werd de vraag gelanceerd om een visuele scheiding te garanderen tussen beide gedeeltes van de gerenoveerde kerk. Bressers Architecten vond het echter belangrijk om het volumegevoel over de hele diepte van de kerk merkbaar te maken. Hiervoor werd in de kerk veel gebruik gemaakt van glaspartijen die de compartimentering van de kerk op zich nemen. Tot een hoogte van circa 2,4 m wordt het religieus gedeelte van de kerk visueel gescheiden van de rest van de kerk. Indien gewenst, kunnen alle panelen echter worden geopend zodat de kerk als één geheel kan gebruikt worden.

Op bouwtechnisch vlak vormt de toestand van de door het vuur aangetaste bakstenen de grootste uitdaging. In de delen waar de brand het hevigst heeft gewoed, werden de bakstenen tot meerdere centimeters diep aangetast, waardoor grote delen van de bakstenen na de brand gemakkelijk afschilferen. Het fixeren van de bakstenen muren en kolommen met respect voor het bestaande vormt op zijn zachtst gezegd een grote uitdaging. Hetzelfde kan gezegd worden over het plaatsen van de nieuwe torenspits op de toren, waar de bakstenen erg geleden hebben onder de hitte van de brand.

Het kerkgebouw zal door zijn openheid zijn centrumfunctie terug kunnen opnemen. De mogelijkheid bestaat om de kerkbeuken door middel van grote poorten te openen naar het plein toe zodat het kerkgebouw een overdekte extensie van het plein wordt. Intern werden de ruimtes heel flexibel ingericht om een veelheid aan activiteiten en evenementen toe te laten.

De toren zal terugkomen, in identieke vorm en grootte als de oorspronkelijke toren, aan de hand van een hedendaagse sculpturale invulling. Deze zal vanuit de dorpskern een massieve indruk geven en vanuit de invalswegen naar Knokke-Heist zal de toren ’s avonds en ’s nachts tevens fungeren als baken van licht voor de omgeving. Ook de glasramen zullen worden gereconstrueerd met een eigentijdse artistieke invulling die het intiem sacrale gevoel van de ruimte versterkt.

Hoewel we hier binnen de context zitten van een beschermd monument, bekijken we zoals steeds de mogelijkheden om zo veel mogelijk duurzame maatregelen in het gebouw te implementeren om het gebouw klaar te stomen voor de toekomst.

Het project is laureaat voor de Onroerenderfgoedprijs 2020. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt door de Overheid aan beschermd erfgoed dat recent opviel door goed beheer.