Bezoekerscentrum Sint-Baafskathedraal Gent

In oktober 2012 startte de restauratiecampagne van het Lam Godsretabel. Het betreft een doorgedreven restauratiebehandeling waarbij de originele verflagen van de Gebroeders Van Eyck terug vrijgelegd werden. De eerste 2 fasen van het project (buitenpanelen en onderste register van de binnenpanelen) zijn afgerond in het voorjaar 2020. Sedert de jaren ’80 van de vorige eeuw staat het Lam Godsretabel opgesteld in de Villakapel.

Voor de opstelling van het retabel nà de restauratie heeft het opdrachtgevend bestuur, vanuit religieus en cultuurtoeristisch standpunt, beslist om een nieuwe locatie te voorzien, nl. De Sacramentskapel (de centrale kranskapel van het hoogkoor). Terzelfdertijd wordt een nieuw bezoekerscentrum uitgebouwd in de crypte en het hoogkoor van de kathedraal. De voormelde nieuwe integraties vragen om een optimale ontsluiting.

Het gehele project gebeurt in het kader van het Hefboomproject rond het thema Vlaamse Meesters, het speerpunt-project van Toerisme Vlaanderen.

Parallel aan de werkzaamheden voor het bezoekerscentrum zijn ook de restauratiewerken aan de buitengevels en daken van de kranskapellen in uitvoering. Deze werken zullen voltooid zijn tegen het zomerverlof 2021.

De ontsluiting van de kathedraal gebeurt vanuit een drieledige missie, nl.: de kathedraal als bisschops- en parochiekerk, de kathedraal als cultuurschat voor alle bezoekers en de kathedraal in dialoog. Vertrekkend vanuit deze missie wil het kerkbestuur de kathedraal optimaal voor eenieder vanuit een gelijkwaardige basis, open stellen.

De kathedraal als liturgisch centrum is het belangrijkste uitgangspunt. Alle geïntegreerde, aanwezige kunst, met op de eerste plaats het wereldberoemde Lam Godsretabel, moet volwaardig deel uit blijven maken van de kathedraal, waarvoor ze oorspronkelijk bedoeld is. Sedert de jaren ’80 van de vorige eeuw staat het Lam Godsretabel museaal opgesteld in de Villakapel. Het retabel wordt, na de momenteel lopende restauratiecampagne, terug opgesteld in haar oorspronkelijke sacrale context, weliswaar niet zoals van oudsher in de Vijdkapel (wegens de beperkte ruimte en de zware impact op de bewaaromstandigheden aangaande klimaat- en lichtbeheersing), doch niet ver daar vandaan in de meest oostelijke kranskapel, nl. De Sacramentskapel. De oorspronkelijke opzet van het retabel, een altaarstuk, de ‘tafel van de eucharistie’, is hier het voornaamste uitgangspunt. Rekening houdend met de strenge bewaaromstandigheden gebeurt de opstelling in een actief geklimatiseerde vitrine.

Naast de liturgische ontsluiting is de ontsluiting van haar culturele rijkdom het tweede belangrijkste uitgangspunt van de missie. Een nieuw betalend bezoekerscentrum wordt uitgebouwd in het hart van de kathedraal, nl. In de crypte en het koorgedeelte.

De bedoeling van het nieuwe bezoekerscentrum is het veelluik van de gebroeders Van Eyck en de kathedraal als eeuwenoud erfgoed te laten beleven door een unieke combinatie van originele kunstschatten en actuele, virtuele presentatietechnieken. Het bezoekerscentrum dient te beantwoorden aan de noden van de veeleisende (internationale) toeristische bezoeker, zonder onaangename drukte en wachttijden, in zijn eigen taal, gepersonaliseerd en toegankelijk voor iedereen. Op deze wijze wordt een kwalitatieve upgrade van de toeristische beleving betracht met als ambitie het wereldwijde bezoek te verdubbelen.

Gastvrijheid en dialoog, de derde pijler van de missie van de kathedraal, zijn de drijfveren die zowel het liturgisch als het cultureel-toeristisch uitgangspunt zo naadloos mogelijk proberen te verenigen. Een zo’n harmonisch mogelijke organisatie en spreiding van de verschillende bezoekersstromen met een welbepaald doel (religieus versus cultuur-toeristisch), vormt hierbij de belangrijkste uitdaging.

De architecturale ingrepen berusten op twee belangrijke uitgangspunten. In de eerste plaats werd een principe van continuïteit gehanteerd. Door consequent een eenduidige architectuurtaal te herhalen, werd een aantrekkelijk en leesbaar parcours ontworpen doorheen de opeenvolgende circulatiezones. Om de architectuurtaal zelf leesbaar te houden, werd daarnaast het principe van confrontatie vooropgesteld. Alle nieuwe ingrepen beogen een maximale integratie in de aanwezige architectuur. Ze zijn ondersteunend opgevat en faciliteren bewondering (en verwondering) voor de hoogstaande bouwkunst van de kathedraal. De confrontatie tussen nieuwe en bestaande elementen wordt steeds vanuit een ‘voeg’ geconcipieerd. De afwezigheid van materiaal maakt van deze naden boeiende aansluitingen die de dialoog opstarten tussen massa en lichtheid; zonder zelf leeg te zijn.

Ook de consequente toepassing van de materialen speelt een voorname rol in de confrontatie. Messing vormt de gouden draad die de nieuwe ingrepen in het historische kader borduurt (hellingsbanen, deuren, balie, trap, leuningen, …). Ze begeleidt de bezoeker doorheen het project. De houten meubels (lockers, kasten, …) spelen slechts de tweede viool. Waar messing zijn aanwezigheid duidelijk opeist, geven de houten ingrepen veeleer op subtiele wijze vorm aan het benodigde meubilair. Omdat messing en houten elementen reeds veelvuldig aanwezig waren in de kathedraal, dragen ze opnieuw bij tot de creatie van een continue geheel.

Tot slot het beton als algehele drager voor het parcours waarin het zelf nooit overheerst doch steeds ondersteunt (vloeren in polybeton, de ter plaatste gestorte liftschacht in zichtbeton, …). Het zachte grijs van het beton houdt de aandacht van de bezoeker op de natuurstenen elementen van de kathedraal. Lichtgrijze cementtegels vormen de bevloering in de crypte.